Một số nét về hành nghề và phản biện kiến trúc trong quân đội 10 năm qua

Môi trường quân đội với đặc thù là tính kỷ luật đã ảnh hưởng không ít đến sự phát triển của lĩnh vực kiến trúc. Với tinh thần “quân lệnh như sơn”, người KTS ở đó đã tìm ra cho mình những hướng phù hợp, 10 năm qua cũng đã có những thành công trong khẳng định và làm mới chính mình. Với lực lượng KTS – Những người mặc áo lính khá hùng hậu, nhiều thế hệ, dưới sự lãnh đạo của Quân ủy Trung ương Bộ Quốc phòng, hành nghề và phản biện kiến trúc cũng đã có một số thành tựu đáng ghi nhận.

Bệnh viện 110 Quân khu 1 – thiết kế từ ý tưởng công năng quyết định hình thức

Khu điều hành nhà máy X52 sửa chữa tàu tuần dương
Biểu cảm liên tưởng kiến trúc đã gắn liền được với khung cảnh và Tiện ích.

Về mặt hành nghề sáng tác: Kiến trúc quân đội cũng là một trong những nơi tạo ra những sản phẩm thiết kế “Chủ nghĩa xã hội” đầu tiên của nước nhà với hệ thống công trình quân sự, các công trình phục vụ nơi làm việc của Bác Hồ và Trung ương. Nền thiết kế quân đội đã bắt đầu định hình rất sớm – Cách đây 65 năm mà nay chính là Viện thiết kế Bộ Quốc phòng. Tại thời điểm hiện nay đã có đến hơn 30 tổ chức tư vấn thuộc quốc phòng đang tham gia thiết kế 80% công trình quốc phòng và một phần thị trường dân sự.

Những sáng tác cho lĩnh vực quốc phòng của các KTS quân đội thời gian 10 năm trở lại đây đậm chất kiến trúc hơn, gắn kết hài hòa với nhân văn con người hơn với phần lớn thiết kế đã được xây dựng. Ý tưởng quy hoạch đi trước với nghiên cứu theo hướng sáng xanh, khai thác tốt địa hình địa mạo tự nhiên, điều kiện vi khí hậu trở thành bài toán bắt buộc. Bên cạnh đó, về mặt thiết kế công trình, các KTS quân đội đã góp phần chuyển hóa dần quan niệm: “Kiến trúc đẹp phải làm kiểu Pháp” sang hướng chấp nhận làn sóng kiến trúc hiện đại đa dạng. Các yếu tố này là quan trọng, góp phần bứt phá, biến đổi diện mạo kiến trúc đối với cơ chế quản lý đầu tư ở Việt Nam nói chung và quốc phòng nói riêng. Thành công này mang lại niềm vui và khích lệ cho các KTS quân đội. Rõ nét nhất trong kết quả này là một loạt những bệnh viện lớn với quy mô đến hàng ngàn giường với quy hoạch gắn kết tốt không gian hạ tầng, công năng hợp lý và cập nhật kịp thời công nghệ hiện đại. Có hình thức kiến trúc giản lược, cởi mở không phô diễn, rườm rà, tốn kém, đó chính là các công trình: Bệnh viện 354, Bệnh viện 105, bệnh viên 87 TCHC, Bệnh viện các Quân khu 1, 4,7,9… đã đóng góp tích cực cho cảnh quan vùng miền và giữ gìn bản sắc kiến trúc.

Trung tâm Khí tượng tủy văn Quốc gia: ý tưởng từ giọt nước biến ảo, sự đỏng đảnh của thời tiết và biến đổi một không gian đô thị vuông vức

Bệnh viện Nhiệt đới Trung ương với ý tưởng giao thông tối giản và hình thức cô đọng

Đối với thể loại công trình hội sở điều hành: Đã tạo được khá nhiều tổ hợp kiến trúc đạt cảm nhận dễ chịu về không gian, hài hòa đồng bộ và tối thiểu về chi tiết. Trụ sở Bộ tư lệnh Hải quân qua cuộc thi bài bản, phương án được chọn với quy hoạch mặt bằng khai thác hài hòa cũ mới, gắn kết không gian đô thị khu vực, tổng thể khối kiến trúc hiện đại, thanh thoát có tính liên tưởng đến hình tượng chuyên biệt.
Trường đại học chính trị xây mới đồng bộ theo hướng hiện đại với quy hoạch chặt chẽ tầng bậc, kiến trúc các khối đơn giản gắn kết hữu cơ có điểm nhấn trọng tâm rõ rệt đã tạo được cảm xúc “học thuật” nghiêm túc nhưng cũng không kém phần lãng mạn nhờ mạng lưới đường sân vườn giao cắt mềm mại và các hướng, khối nhà sắp xếp tự do.

Ở những loại hình khác, kiến trúc quân đội cũng đã đạt được một số dấu ấn: Trật tự với khối lượng vừa phải, chỉn chu, khúc triết nhưng uyển chuyển, có tìm tòi tính toán hướng tới sự bền vững thực sự trong sử dụng. Một tỷ lệ nhất định các công trình có giải pháp kiến trúc bắt kịp các xu hướng kiến trúc đương đại.

Đối với mảng sáng tác tại môi trường dân sự: KTS quân đội cũng đã góp một phần đáng kể, có những công trình ở các mức độ khác nhau đã tạo được chỗ đứng bình đẳng cùng giới làm nghề chung.
Trụ sở Trung tâm khí tượng thủy văn quốc gia, với hình khối động liên tưởng đến tính “đỏng đảnh” của thời tiết. Sự lựa chọn mặt bằng hình elip làm cho không gian khu vực như được giãn rộng ra. Tòa nhà bưu điện Quảng ninh gợi nhớ hình dáng một thời quen thuộc với cảm nhận thị giác nhưng đã được làm mới bố cục, chi tiết và vật liệu. Tòa nhà Eurowindow thiết kế đơn giản sạch sẽ, tuy vậy đã làm cho góc phố tại Chùa Bộc, Phạm Ngọc Thạch, Hà Nội bớt nhàm chán cũ kỹ.

Mảng bệnh viện dân sự dường như là có có cơ duyên nhiều hơn với các KTS quân đội: Công trình Bệnh viện Nhiệt đới Trung ương, Bệnh viện đa khoa Hải Phòng được nghiên cứu mặt bằng công năng theo hướng tối giản về giao thông, tạo ra công năng tốt khi sử dụng. Hình thức kiến trúc hợp khối cô đọng, chi tiết đồng nhất, đơn giản, tạo ra hiệu ứng an nhiên, giải quyết tốt thông gió, chiếu sáng kết hợp yếu tố xanh đã được giới y học và bệnh viện đa số chấp nhận khi vận hành. Bệnh viện Đa khoa Xiêng Khoảng -Lào đã khéo léo khai thác được nét kiến trúc bản địa cho một công năng phát triển…..

Về mặt thực hiện phản biện: Kiến trúc quân đội gắn kết chặt chẽ kịp thời và hài hòa với Hội KTS Việt Nam và các chuyên gia bên ngoài, từ những cánh cửa khép kín tạo sân riêng kiến trúc Quân đội thì nay đã hướng tới cánh cửa rộng mở, sẵn sàng tiếp thụ tiến bộ, chấp nhận khá mạnh mẽ các xu hướng kiến trúc quốc tế. Trước hết, đó là sự nhìn nhận của lãnh đạo các cấp về cách quản lý chuyên nghiệp từ khâu khởi tạo xây dựng công trình. Quy hoạch nhất quán là bước đi trước, với việc phải nghiên cứu triệt để tận dụng địa hình tự nhiên, giải quyết tốt điều kiện vi khí hậu, chú trọng yếu tố vùng miền, đặc thù hoạt động quốc phòng. Các đồ án quy hoạch xây dựng công trình quốc phòng cơ bản đã đáp ứng hài hòa các yếu tố này. Với phần công trình, Bộ Quốc Phòng đã thống nhất chỉ đạo phải duy trì hình thức thi tuyển, tuyển chọn phương án kiến trúc, nhất là các dự án lớn, yêu cầu thành phần hội đồng chấm, chọn tuân thủ theo quy định pháp luật mà không có tính áp đặt khiên cưỡng.

Bảo tàng Cao Bằng: Sự kết nối hữu cơ giữa hình thức và công năng

Nhiều công trình giải quyết bài bản từ hướng này đã trở thành những tác phẩm kiến trúc tốt, cập nhật kịp thời các xu hướng tiến bộ.

Với loại công trình điều hành làm việc, đó là các công trình: Trung tâm phát thanh truyền hình quân đội, trụ sở Tập đoàn Viettel… Trung tâm phát thanh truyền hình quân đội do Nikken Sekkei là nhà thầu thiết kế chính, nhà thầu phụ là DCCD – Bộ Quốc Phòng và CDC – Bộ Xây dựng đã tạo ra một hiệu ứng rất tốt trong quốc phòng, được các nhà lãnh đạo ghi nhận là một dạng kiến trúc phù hợp, hiện đại và có tính biểu tượng. Công trình này cũng đã giải quyết được yếu tố xanh hài hòa hiệu quả với các giải pháp kỹ thuật và bố trí vườn trên các lớp mái, các vườn này đồng thời cũng kết hợp công năng làm các trường quay ngoài trời rất sinh động và độc đáo khi lên sóng.

Trụ sở Tập đoàn Viettel tại Mỹ đình, Hà Nội do Công ty Gensler – một trong những Công ty kiến trúc hàng đầu của Mỹ là Nhà thầu chính, VNCC của Bộ Xây dựng là nhà thầu phụ đột phá, năng động, lấy cảm hứng từ logo củaå Viettel “Hãy nói theo cách của bạn” như phương ngôn hoạt động của Tập đoàn. Với hình khối vòng cung vát độc đáo, vườn trên mái trượt theo dốc vươn cao, công trình đã tạo ra được nốt thăng trầm lãng mạn, là điểm sáng tốt cho khu vực đang nhiều ngôn ngữ kiến trúc chen lấn. Các không gian sử dụng bên trong tạo lập được sự giao kết liên hoàn cộng đồng nhằm tạo hiệu ứng giải tỏa bớt căng thẳng công việc.

Trung tâm đào tạo bóng đá Viettel tại Láng Hòa Lạc của KTS Võ Trọng nghĩa rất sống động, đặc sắc cũng là một minh chứng thể hiện rõ ràng chấp nhận kiến trúc sáng tạo tiến bộ vượt bậc trong mảng kiến trúc quốc phòng. Công tác phản biện xã hội về kiến trúc ở đây dường như đã rất thành công về chất và lượng.

Về loại bệnh viện quốc phòng: Công tác phản biện nghề thực sự đã đạt hiệu quả rõ nét. Đó là việc lựa chọn kiến trúc các bệnh viện lớn đều qua những cuộc thi tuyển, tuyển chọn gắt gao với sự tham gia chấm, ý kiến phản biện của các KTS trong và ngoài quân đội. Viện Quân y 108 với Tư vấn chính Heerim Hàn Quốc và Tư vấn phụ là VCC – Bộ Xây dựng là một tổ hợp bệnh viện cấp đặc biệt. Trong một diện tích chật hẹp, hình khối bệnh viện đã chọn từ ý tưởng “bông sen nở giữa 2 cánh buồm đón gió sông Hồng” với tổ hợp 2 khối cao tầng tương đối động có các góc vát lùi để gắn kết nới rộng không gian tạo cho quy hoạch trở nên sinh động và ưu tiên được nhiều mảng xanh. Không gian nội thất sảnh chính ngoài sự phân phối hợp lý luồng người ra vào còn tạo ra thêm được sự an nhiên từ tiếng đàn Piano âm vang mỗi giờ trong vòm cao rộng. Sự gắn kết nhuyễn các yếu tố đó đã tạo được điểm nhấn tốt cho kiến trúc thành phố vì hòa bình.

Viện Quân y 175: thiết kế từ ý tưởng bệnh viện cởi mở, linh hoạt cho vùng nhiệt đới.Các yếu tố xanh được nghiên cứu khá toàn diện, dung hòa với yêu cầu sử dụng Hợp lý và kiến trúc, giảm thiểu chi tiết.

Trung tâm hỗn hợp văn phòng – thương mại 789: ý tưởng xuất phát từ sự năng động hiệu quả và góp phần mềm hóa thị giác đô thị.

Bệnh viện quân y 175 tại TP HCM là một ví dụ khác. Qua năm bảy vòng chấm thi dai dẳng, nhờ phản biện của các chuyên gia thuộc Hội KTS Việt Nam và các KTS trong quân đội, đến nay: Bệnh viện đa khoa 1500 giường và bệnh viện chấn thương chỉnh hình 500 giường đã được lựa chọn và triển khai xây dựng. Mô hình kiến trúc các bệnh viện được thiết kế đồng nhất gắn kết hữu cơ với nhau, hiện đại, sống động nhưng không rắc rối cầu kỳ làm cảnh quan đô thị khu vực trở nên mới mẻ, biểu cảm.

Công trình Trung tâm hành động bom mìn quốc gia do ViAr – BXD là nhà thầu tư vấn đã có được quy hoạch khá sáng tạo trên một khu đất nhỏ hẹp. Kiến trúc công trình tổ hợp xoay quanh vòng tròn đồng tâm, thể hiện cho ý chí hành động để nở hoa tốt đẹp cho đời. Công trình được các chuyên gia quốc tế đến từ Mỹ, Nhật, Đức rất thích thú và khen ngợi…

Tuy nhiên, cũng phải thẳng thắn nói rằng việc sáng tác và phản biện của các KTS mặc áo lính vẫn còn nhiều tồn tại. Về mặt sáng tác: Tỷ lệ các công trình thất bại về kiến trúc vẫn còn không ít. Các yếu tố “nệ-nhại cổ”, cứng nhắc, lặp lại,… vẫn đè nặng. Sự mạnh dạn tự đổi mới, tranh đấu cho cái mới còn hạn chế. Sức chiến đấu chuyên môn ở các cuộc thi chưa đồng đều.

Về mặt phản biện: Sự vận hành kịp thời cho những giải pháp hợp lý hiệu quả còn nhiều hạn chế. Công tác phản biện trước để “ngăn chặn” chưa có nhiều tác dụng thiết thực, công tác phản biện sau chưa thành hệ thống và kịp thời. Nội dung phản biện thẳng thật, có hàm lượng chuyên môn cao còn ít.

Một điều tồn tại nữa là có thể do đặc thù môi trường hoạt động, quan điểm của KTS quân đội cũng ít biểu hiện được về các xu hướng kiến trúc như bền vững, cộng đồng, xanh, hạnh phúc… so với các KTS bên ngoài.

Sau 65 năm hành trình làm nghề kiến trúc, với 10 năm qua cố gắng nhiều hơn trong trăn trở hướng mới, giờ đây kiến trúc quân đội vẫn tiếp tục tìm tòi, thích ứng để đi đến những thành công tiếp theo dù điều này chưa bao giờ dễ dàng.

Bộ Tư lệnh 86 – Trung tâm kết nối giao diện

Vị trí: Đông Dư ,Gia Lâm, Hà Nội
Qui mô: 8 tầng nổi, 1 tầng hầm, tổng diện tích sàn 46.600 m2
Năm thiết kế: 2019

Trường Đại học Chính trị

Vị trí: Thạch Hòa, Thạch Thất, Hà Nội
Qui mô: 42 ha bao gồm 40 hạng mục công trình từ nhà hiệu bộ, nhà giảng đường, nhà ở ban giám hiệu, giáo viên, học viên, đội xe, .. cho tới các công trình phụ trợ lớn nhỏ
Năm thiết kế: 2014
Năm hoàn thành: 2019