Với hơn một thiên niên kỷ là kinh đô của Nhật Bản, cố đô Kyoto ngày nay là một minh chứng lịch sử lâu đời, nơi chứng kiến bao cuộc chuyển mình, hội tụ các giá trị vật chất và tinh thần đặc trưng của đất nước mệnh danh: Mặt Trời Mọc.
Về địa thế, Kyoto gần như biệt lập với bên ngoài bởi thế địa hình được bao quanh bởi ba ngọn núi lớn Higashiyama, Kitayama và Nishiyama. Về di sản, nơi đây có hàng ngàn đền đài và công trình kiến trúc cổ lớn nhỏ phân bổ trong khắp mạng lưới giao thông của đô thị cổ – nơi được quy hoạch từ hình mẫu đô thị cổ truyền của kinh thành Trường An (Trung Quốc). Các ngôi đền lớn đều có vai trò làm điểm nhấn đô thị, hoặc làm điểm đánh dấu chuyển đổi đến các khu vực chức năng khác của chốn kinh thành.
Hình 0 – Yasaka Shrine – Một trong những ngôi đền hiếm hoi ở Kyoto mở cửa đến tận 9h tối, thường có nhiều lễ hội được tổ chức tại đây
Hình 2 – Phố Hanamikoji – Khu phố cổ với nhiều quán ăn, nhà hàng mang phong cách đặc trưng của ẩm thực Nhật Bản
Con đường chính Shijo – Dori còn lưu giữ phong cách phố thị xưa cũ với nhịp sinh hoạt sinh động và nhộn nhịp, hướng đến đền Yasaka Shrine – được xem như cửa ngõ vào khu Gion cổ (Hình 0), phân chia đô thị cổ thành hai phần: Phía Bắc có khu Gion Shirakawa – con phố cổ nhỏ yên tĩnh dọc theo con kênh Shirakawa, với cây cầu Gion Tatsumi Bashi Bridge nổi tiếng (Hình 1); phía Nam tập trung nhiều hoạt động sôi nổi hơn như: phố ẩm thực Hanamikoji Dori (Hình 2), hoặc tuyến đường dạo Nene No Michi với những ngôi đền nhỏ nhưng giàu ý nghĩa lịch sử dọc hai bên. Hai con phố cổ thương mại tấp nập Nineizaka và Sanneizaka dẫn lối đến khu đền thờ Kyomizu nằm dựa lưng vào núi. Khu vực này gồm cụm những đền thờ, chùa, miếu lớn nhỏ như đền Zenkojido Temple, Jojuin temple, Jishu Jinja Shrine, Asakurado Temple, Thousand Stone Buddha,… Cụm công trình nổi bật trên nền trời xanh Kyoto với các chi tiết cột, diềm sơn đỏ, nhất là vào thời điểm hoàng hôn, quần thể đền càng trở nên rực rỡ….Và ngôi đền chính tại đây là đền Kyomizu Dera – một kiến trúc đền gỗ rất lớn mang tính biểu tượng quan trọng của Kyoto (Hình 3, Hình 4A, Hình 4B )
Gion là một trong những khu phố cổ vẽ nên một bức tranh sống động của những trầm mặc xưa cũ tịnh độ, vãng sanh thành hiện tại náo nhiệt nhưng bỗng chốc lại ẩn dật tức thì. Cũng đường và phố, cũng nền và đất, cũng mái và tường, cũng người và khách,… vậy mà như có một sức nặng vô hình của một nền móng vững chãi, các giá trị cổ xưa cứ thế được tái hiện và không lay chuyển với thời gian. Chiều xuống dần phía sau đền Kyomizu Dera, đứng nhìn từ Okuno-In Hall là cả một hoàng hôn rực rỡ phủ lên toàn Kyoto. Khi váng chiều tuyệt đẹp lần lượt lướt trên những mái đền cổ kính, ngàn năm hiện diện góc nhìn huyền thoại về Hokanji Temple với dáng vóc dong dỏng, mảnh mai, bờ mái cong vút, sâu thẳm, thuần khiết trên nền trời Kyoto, luôn lôi cuốn bất kể thời gian nào trong ngày (Hình 5)
Ở Gion, hai con phố Nineizaka và Sanneizaka có các hoạt động buôn bán diễn ra sinh động vào ban ngày, thưa thớt dần vào lúc chiều muộn, và hoàn toàn tĩnh lặng khi trời tối, chỉ còn những ngọn đèn lồng trên con đường lúc thẳng tắp, lúc uyển chuyển quanh co, đá được lát nghiêm cẩn suốt những triền dốc và bậc cấp (Hình 6). Những ngôi nhà cổ san sát nhau với mái ngói xám vươn xa tạo bóng đổ sâu hoắm lên mặt tiền, màu tường vàng và trắng theo module của chiếu Tatami, kết hợp hệ khung cửa gỗ nâu đen, thỉnh thoảng nhấn nhá một ít mảng đỏ trầm và các phênh chống nắng (Hình 7). Những ngôi nhà có tỷ lệ nhỏ nhắn, san sát nhau, các hàng hiên tầng trên được phủ mái nhấp nhô, lấp ló nhà sau nhà trước, thỉnh thoảng nhấn nhá thêm một ít vật liệu kính mang chút hơi hướng của thì hiện tại. Những bờ cửa vào nhà tái hiện đường nét của dáng cổng gỗ Torii, của sổ vuông hoặc tròn (Hình 8). Khu phố thật sạch sẽ và gọn gàng với vật liệu chính là đá, gỗ và giấy (Hình 9, Hình 9B). Những ngôi nhà ngỡ như là nhỏ đó, bên trong lại gây ngỡ ngàng khi có đủ chỗ để sắp đặt góc thiền, vườn cảnh, hay ao cá – một nét văn hóa ở gắng liền với thiên nhiên, tái hiện đầy giản dị, tinh tế (Hình 9D). Thi thoảng, những góc phố thêm tĩnh lặng vì một ngôi đền nhỏ tình cờ xuất hiện. Lối kiến trúc của những ngôi nhà lân cận các khu đền vì thế mà khiêm nhường hơn để các ngôi đền thêm trang nghiêm và tĩnh tại (Hình 10A, 10B).
Hình 10 – Yasui Konpiragu Shrine – Ngôi đền Shinto nhỏ hàng trăm năm tuổi là nơi người ta đến để xin một điều ước
Phố vắng lặng, lên đèn, ánh sáng đèn lồng giấy đồng loạt giăng khắp các mặt nhà, hòa vào hơi thở của nền đá, những mảng tường cổ hiu hắt, vài cành cây rũ,…thật tĩnh tại và trầm mặc. Bỏ lại sau lưng tất cả thế gian, hiện tại của Gion trong lòng Kyoto là một bảo tàng cũ kỹ ngủ yên được chăm sóc một cách kỹ lưỡng đến từng chi tiết (Hình 11). Khi ánh nắng đầu tiên của vừng thái dương ló dạng, phố bén hơi người, dễ dàng bắt gặp hình ảnh của những bóng người diện Kimono và Yukata trên phố đi lại nhẹ nhàng, lịch sự cúi đầu chào nhau… sự cúi chào trân trọng của hiện tại dành cho quá khứ.
Hình 11 – Phố cổ vắng lặng về đêm
KTS Huỳnh Trần Uyên Thy (Ảnh: Anh Uyên) – TCKT.VN
© Tạp chí kiến trúc
